Làng nghề đồ gỗ mỹ nghệ Vạn Điểm, tọa lạc tại quận Thường Tín, Hà Nội, là ngôi làng nổi tiếng với truyền thống làm đồ gỗ tinh xảo và đẳng cấp. Với hơn một thế kỷ lịch sử, Vạn Điểm đã trở thành biểu tượng của nghệ thuật đồ gỗ mỹ nghệ tại Việt Nam. Cùng đồ gỗ mỹ nghệ Hải Hậu đi tìm hiểu tổng quan Làng nghề đồ gỗ mỹ nghệ Vạn Điểm, Thường Tín, Hà Nội qua bài viết sau đây:

> Xem thêm:

Mục lục

Giới thiệu về làng nghề đồ gỗ mỹ nghệ Vạn Điểm, Thường Tín, Hà Nội

Làng nghề Vạn Điểm nằm tại xã Vạn Điểm, thuộc huyện Thường Tín, trong thành phố Hà Nội, cách trung tâm thành phố khoảng 30 km. Xã Vạn Điểm giáp sông Hồng ở phía đông bắc và giáp với các đơn vị hành chính khác như thị trấn Phú Minh (huyện Phú Xuyên) phía đông, xã Minh Cường (huyện Thường Tín) phía nam, xã Văn Tự (huyện Thường Tín) phía tây, xã Thống Nhất (huyện Thường Tín) phía bắc, và xã Đông Ninh (huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên) phía đông bắc.

Xã Vạn Điểm được chia thành ba thôn: Đặng Xá, Vạn Điểm và Đỗ Xá, trong đó, cả ba thôn đều đặc trưng với bản sắc văn hóa và làng nghề. Trong số này, hai làng nghề Vạn Điểm và Đặng Xá đã được công nhận là làng nghề truyền thống, và xã cũng có điểm du lịch làng nghề truyền thống.

Xã Vạn Điểm có nhiều tuyến đường giao thông thông thoáng, tạo điều kiện thuận lợi cho giao lưu và phát triển kinh tế, văn hóa, và xã hội của địa phương. Ngoài ra, Vạn Điểm còn có nhiều công ty và trường học trải rộng trên địa bàn.

Với hai làng nghề truyền thống là Vạn Điểm và Đặng Xá, xã Vạn Điểm nổi tiếng với sản xuất các sản phẩm đồ gỗ mỹ nghệ cao cấp từ gỗ quý tự nhiên. Mặc dù chỉ mới phục hồi và phát triển trong khoảng hai chục năm trở lại đây, nghề mộc ở Vạn Điểm đã nhanh chóng xây dựng danh tiếng và trở thành một thương hiệu được nhiều người biết đến. Điều này đã mang lại cuộc sống sung túc và tiện nghi hơn cho người dân địa phương.

Làng nghề Thường Tín có những làng nghề truyền thống nào?

Làng nghề Thường Tín là một kho báu văn hóa và lịch sử ẩn chứa trong lòng huyện Thường Tín, tỉnh Hà Nội. Đây là nơi tập trung nhiều làng nghề truyền thống đặc biệt quan trọng trong việc thể hiện và bảo tồn di sản văn hóa của người Việt Nam. Dưới đây là một số ví dụ về những làng nghề truyền thống ấn tượng tại Thường Tín:

Làng nghề mộc thôn Vạn Điểm: Làng nghề này nổi tiếng với sự tài hoa của thợ mộc trong việc chế tác các sản phẩm gỗ độc đáo và thủ công, như nội thất, đồ trang trí, và đồ chơi truyền thống.
Làng nghề đan lưới Trần Phú: Trần Phú là nơi sản xuất lưới đánh cá chất lượng cao từ nhiều thế kỷ trước đến nay, đóng góp quan trọng trong cuộc sống của ngư dân và người dân địa phương.
Làng nghề thêu ở các thôn xã Quất Động: Thêu truyền thống ở Quất Động là một nghề thuộc thôn xã nổi tiếng với những bức tranh thêu tinh xảo và đầy ý nghĩa văn hóa.
Làng nghề thêu ren xã Thắng Lợi: Xã Thắng Lợi nổi tiếng với nghề thêu ren tinh xảo, tạo ra các sản phẩm thời trang và trang trí đẹp mắt với các họa tiết độc đáo.
Làng nghề mộc, cơ khí Nguyên Hanh: Làng này chuyên về chế tạo sản phẩm mộc và cơ khí, từ đồ nội thất đến các công cụ và máy móc truyền thống.
Làng nghề bánh giày Quán Gánh: Làng nghề này nổi tiếng với sự chế tác bánh giày truyền thống, là một phần không thể thiếu trong các lễ hội và nghi lễ tôn vinh tổ tiên.

Và vẫn còn rất nhiều làng nghề khác tại Thường Tín, mỗi làng nghề đều mang trong mình một phần quan trọng của văn hóa và lịch sử Việt Nam, và chúng vẫn tồn tại và duy trì giá trị truyền thống của họ, là nguồn cảm hứng không lớn trong cuộc sống của người dân địa phương và cả đất nước.

Lịch sử phát triển làng nghề đồ gỗ mỹ nghệ Vạn Điểm, Thường Tín, Hà Nội

Khác biệt với nhiều làng nghề khác, làng mộc Vạn Điểm không tồn tại tổ nghề cố định. Trong làng, không có việc thờ phụng người nắm giữ trí thức lãnh đạo trong lĩnh vực mộc. Nhiều người tự học nghề mộc và sau đó tự sản xuất, hoặc họ học từ những người đi làm xa, mang về kỹ năng và chia sẻ cách làm với cộng đồng.

Khoảng hơn 40 năm trước, nguyên ban đầu chỉ có một số xưởng sản xuất nhỏ tại Vạn Điểm tập trung vào việc sửa chữa bàn ghế hỏng hoặc sản xuất các sản phẩm theo mẫu có sẵn. Nhưng với thời gian, nghề mộc ở Vạn Điểm đã trải qua sự phát triển đáng kể. Đến đầu những năm 1990, làng mộc Vạn Điểm chuyển hướng sản xuất các sản phẩm đồ gỗ mỹ nghệ cao cấp. Năm 2001, xã Vạn Điểm được UBND tỉnh Hà Tây (khi còn là tỉnh Hà Tây) công nhận chính thức là một làng nghề.

Trước đây, nghề mộc tập trung chủ yếu ở làng Vạn Điểm, nhưng hiện nay, nghề mộc đã lan rộng ra khắp cả xã, thu hút sự quan tâm của nhiều lao động. Người có điều kiện và kỹ năng thường mở xưởng riêng, trong khi những người ít vốn thì làm tại nhà hoặc làm công việc thuê ngoài. Vạn Điểm đang phát triển ngành công nghiệp mộc cao cấp tới mức đỉnh cao với nhiều doanh nghiệp tư nhân, tổ hợp sản xuất và hàng trăm cơ sở có doanh thu cao và quy mô lớn.

Xã Vạn Điểm hiện có khoảng 2.000 hộ gia đình, trong đó có khoảng 70% hộ gia đình tham gia vào nghề gỗ. Ngành công nghiệp gỗ chiếm vai trò quan trọng trong xã, đóng góp lên đến 70% tổng thu nhập của cả xã. Tương tự như các làng nghề khác, các hộ gia đình trong xã Vạn Điểm tham gia vào nghề gỗ với các vai trò khác nhau, từ việc buôn bán, xẻ gỗ, gia công sản xuất đến chế biến. Mỗi nhóm hộ gia đình đảm nhận một phần công việc trong chuỗi sản xuất từ gỗ nguyên liệu đến sản phẩm hoàn thiện, tạo nên một hệ thống sản xuất hữu ích và phát triển cho làng nghề này.

Sản phẩm làng nghề đồ gỗ mỹ nghệ Vạn Điểm, Thường Tín, Hà Nội

Khi bạn đến Vạn Điểm, bạn sẽ được trải nghiệm không gian sống động và tấp nập của một làng nghề nổi tiếng. Sản phẩm của Vạn Điểm ngày càng đa dạng và phong phú, bao gồm sập gụ, tủ chè, tủ cổ (tủ chùa), bàn, ghế, và nhiều sản phẩm lưu niệm và trang trí khác như bộ tranh gỗ tứ quý, khay trà gỗ, gạt tàn thuốc lá, lục bình gỗ, tượng gỗ, tráp, tủ mini, bệ để ngà voi, chậu cây cảnh trang trí… Trong đó, bàn và ghế vẫn là sản phẩm chủ lực, chiếm đến 80% tổng lượng gỗ sử dụng, 10% thuộc về đồ thờ, và phần còn lại là các sản phẩm khác.

Thị trường chính của sản phẩm gỗ Vạn Điểm là thị trường nội địa. Đại lý thường đặt hàng hoặc đến trực tiếp tại làng nghề để mua sản phẩm. Phần lớn sản phẩm gỗ nội thất tại Vạn Điểm được chế tạo từ gỗ gụ và gỗ hương, hai loại gỗ chất lượng và phổ biến. Gỗ gụ và gỗ hương vừa có độ bền cao và thời gian sử dụng lâu dài, vừa giữ được nét sơn sáng bóng và đẹp. Gỗ quý như gỗ mun, gỗ trắc và gỗ sưa là hiếm, nhưng một số cơ sở vẫn có khả năng gia công và điêu khắc theo yêu cầu nếu khách hàng muốn. Bạn có thể thậm chí tới cơ sở sản xuất để giám sát và điều chỉnh sản phẩm theo ý muốn.

Năm 2016, tổng lượng gỗ nguyên liệu sử dụng tại Vạn Điểm ước tính khoảng từ 35.000 đến 40.000 mét khối gỗ tròn. Gỗ nguyên liệu chủ yếu nhập từ Châu Phi, bao gồm gỗ hương, cẩm lai, gỗ mun, và gỗ gõ đỏ, chiếm đến 90% tổng lượng gỗ sử dụng tại làng nghề. Gỗ gụ chiếm khoảng 10% (nhập từ Lào và Campuchia), và 1% là các loại gỗ khác như gỗ còng, gỗ dầu, và gỗ trắc. Tuy nhiên, sau cuối năm 2016, gỗ gụ không còn phổ biến tại làng nghề.

Nét đặc trưng của làng nghề đồ gỗ mỹ nghệ Vạn Điểm, Thường Tín, Hà Nội

Tổng quan, mỗi sản phẩm đại diện cho đặc trưng và “cái duyên nghề” riêng của các thợ mộc tại Vạn Điểm. Nhìn vào sản phẩm, bạn sẽ dễ dàng nhận ra nét đẹp đặc biệt của chúng – vẻ trang nhã, những hoa văn cổ kính nhưng đầy duyên dáng, và sự thú vị.

Các công đoạn trong quá trình làm gỗ, bao gồm pha, cắt, bào, chàng, đục, được thực hiện bởi các thợ đồ gỗ mỹ nghệ tại Vạn Điểm với sự nhanh nhẹn và thành thục. Sau khi hoàn thành công đoạn làm gỗ cơ bản, họ tiến vào giai đoạn chạm khắc và khảm trai, ốc, bằng bàn tay tinh khéo và uyển chuyển để làm nổi bật các chi tiết, các hình khối, và các họa tiết trang trí tạo nên vẻ đẹp hoàn mỹ, sống động và thân thuộc với cuộc sống hàng ngày. Tùy thuộc vào mặt hàng và theo yêu cầu của khách hàng, các thợ chọn loại gỗ phù hợp như trắc, gụ, mun…

Thợ mộc tại Vạn Điểm luôn chú trọng đến việc sử dụng gỗ chất lượng, không cong vênh, không rạn nứt, và gỗ phải mịn màng để dễ dàng chạm và đánh bóng mặt sản phẩm. Các thợ tạo ra các họa tiết và kiểu hoa, lá và các chi tiết trang trí thông qua nét đục, nét chàng và nét tỉa, với sự tinh tế và khéo léo. Các họa tiết này thường mang đậm bản sắc truyện cổ tích và dân gian, với mỗi sản phẩm kể một câu chuyện riêng của nó. Điều quan trọng là, ngoài sự khéo léo kỹ thuật, người thợ Vạn Điểm cần phải có lòng đam mê và kiên nhẫn, sẵn sàng tái hiện và sáng tạo để tạo ra những tác phẩm hoàn hảo về mặt nghệ thuật và chất lượng. Quá trình hoàn thiện một sản phẩm gỗ ở Vạn Điểm đòi hỏi nhiều công đoạn phức tạp và đa dạng kỹ thuật, và chỉ có những thợ lành nghề với niềm đam mê thực sự mới có thể tạo ra những tác phẩm hoàn thiện để phục vụ người sử dụng hiện tại và trong tương lai.

Làng nghề đồ gỗ mỹ nghệ Vạn Điểm, Thường Tín, Hà Nội phát triển cùng thị trường

Chuỗi cung ứng gỗ

Chuỗi cung ứng từ nguyên liệu gỗ đến sản phẩm gỗ tại làng nghề Vạn Điểm bao gồm sự tham gia của nhiều đối tượng, bao gồm doanh nghiệp và hộ gia đình:

Các doanh nghiệp buôn bán nguyên liệu gỗ: Tại Vạn Điểm, có khoảng 8-9 doanh nghiệp tham gia thị trường cung cấp nguyên liệu gỗ. Các doanh nghiệp này thường có chức năng nhập khẩu gỗ, và chỉ có khoảng 3 trong số họ nhập khẩu với khối lượng lớn. Các doanh nghiệp khác thường mua gỗ từ các công ty nhập khẩu sau đó bán cho các hộ gia đình.
Hộ gia đình sản xuất, chế biến và kinh doanh sản phẩm gỗ: Ɩỗi khoảng 340 hộ gia đình sản xuất, chế biến và kinh doanh sản phẩm gỗ tại Vạn Điểm. Mỗi hộ gia đình thường có cửa hàng riêng. Trong số này, có khoảng 30 hộ gia đình có quy mô lớn hơn, sử dụng lượng gỗ lớn hơn khoảng 50m3 gỗ/tháng. Còn lại các hộ gia đình khác sử dụng gỗ với quy mô nhỏ hơn, từ 5-6m3 gỗ/nguyên liệu/tháng. Một số hộ gia đình không có cửa hàng riêng, sản xuất và chế biến sản phẩm tại gia đình.
Xưởng xẻ gỗ: Tại Vạn Điểm, có các xưởng xẻ gỗ, đa số là xưởng xẻ hộ gia đình. Mỗi xưởng thường trang bị từ 1 đến 3 máy xẻ CD. Ƭương tự, có khoảng 15 hộ gia đình tham gia vào việc gia công gỗ, với tổng cộng khoảng 30 máy xẻ.
Hộ gia đình tham gia gia công chi tiết sản phẩm: Khoảng 700-800 hộ gia đình tham gia vào việc gia công chi tiết sản phẩm gỗ. Các công việc gia công bao gồm đục chi tiết thành phẩm (bao gồm đục tay và đục máy) và lắp ghép các chi tiết sản phẩm hoàn thiện.
Hộ gia đình kinh doanh sản phẩm gỗ: Có khoảng 50 hộ gia đình tại Vạn Điểm hoặc có cửa hàng gia đình hoặc thuê cửa hàng để bán sản phẩm gỗ. Tuy nhiên, số lượng sản phẩm bán qua những hộ gia đình này không nhiều, và phần lớn đại lý từ các tỉnh khác thường mua trực tiếp từ các hộ gia đình sản xuất và kinh doanh sản phẩm gỗ.

Chuỗi cung ứng này cho thấy một hệ thống phức tạp tại làng nghề Vạn Điểm, trong đó cả doanh nghiệp và hộ gia đình đóng góp vào việc sản xuất và chế biến sản phẩm gỗ.

Lao động

Tổng số lao động tham gia vào ngành nghề gỗ tại Vạn Điểm được ước tính là khoảng 9,800 người. Trong số họ, lao động làm thuê chiếm 68%, trong khi lao động gia đình chiếm 32%. Lao động làm thuê tại Vạn Điểm thường không ký hợp đồng và thu nhập của họ được trả theo hai hình thức chính: lương khoán sản phẩm và lương công nhật.

Mức lương công nhật ở Vạn Điểm thay đổi tùy theo công việc và giới tính của lao động. Nam giới thường nhận mức lương từ 250 đến 300 nghìn đồng/ngày, ví dụ như thợ phụ, người đứng máy, người pha phôi. Còn nam thợ chính, như làm hàng ngang, đục mộng, lắp ghép, thường nhận mức lương khoảng 420 nghìn đồng/ngày. Lao động nữ thường nhận mức lương thấp hơn, từ 150 đến 160 nghìn đồng/ngày. Các công việc của nữ lao động thường nhẹ nhàng hơn, như trà nhám và đánh giấy giáp.

Mức lương khoán thường được trả theo sản phẩm hoặc dự án. Ví dụ, một kệ tivi có thể được trả khoản 1,5 triệu đồng, còn một bộ bàn ghế (bao gồm công đục tay và hàng ngang, giấy giáp) có thể nhận khoảng từ 4 đến 5 triệu đồng. Một bàn thờ có thể nhận được khoảng 2,2 triệu đồng. Lao động nam thường đảm nhận các công việc nặng và có tay nghề, trong khi nữ thường đảm nhận các công việc nhẹ nhàng.

Cụ thể, nam lao động thường tham gia vào các công việc như đứng máy xẻ, cắt vanh, pha phôi, làm hàng ngang, đục mộng, lắp ghép, phun sơn, quản lý xưởng và bán hàng. Nữ lao động thường đảm nhận các công việc như trà nhám và đánh giấy giáp.

Làng mộc Vạn Điểm phát triển cùng thị trường

Để phát triển nghề, người thợ ở Vạn Điểm phải tiến hành cải tiến bằng việc mua sắm các trang thiết bị hiện đại và theo hướng chuyên môn hóa, phân công công việc chuyên sâu, tạo thành một dây chuyền sản xuất. Điều này yêu cầu họ kết hợp khéo léo kinh nghiệm truyền thống từ ông cha xưa và tiếp thu các tiến bộ khoa học kỹ thuật cũng như công nghệ mới nhất để tăng hiệu suất công việc và tạo ra hiệu quả cao cho làng nghề.

Ngày nay, sản phẩm đồ gỗ cao cấp của Vạn Điểm đã trở thành thương hiệu uy tín được biết đến rộng rãi, đáng tin cậy của người tiêu dùng cả trong và ngoài nước. Thị trường tiêu thụ nội địa ngày càng mở rộng, và việc xuất khẩu sản phẩm cũng trở nên tiện lợi. Sản phẩm gỗ Vạn Điểm ngày càng đáp ứng được nhu cầu và thị hiếu của người tiêu dùng, và giá cả của chúng cũng thích hợp trên thị trường trong và ngoài nước.

Các sản phẩm cao cấp thường được làm bằng gỗ quý như trắc và mun, trong khi sản phẩm phổ thông thường sử dụng gỗ gụ. Tùy thuộc vào giá trị và yêu cầu, các sản phẩm được đóng gói với chất lượng cao và kỹ thuật tinh tế. Nhiều chủ hộ sản xuất ở Vạn Điểm đã tham gia các triển lãm, hội chợ, và cuộc thi và đã đạt được những giải thưởng xứng đáng. Người thợ tại Vạn Điểm luôn thể hiện tính năng động, sáng tạo và có khả năng cải tiến mẫu mã sản phẩm để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng. Rất nhiều thanh niên ở làng quê Vạn Điểm đã học hỏi và kế thừa kinh nghiệm, từ đó trở thành các doanh nhân trẻ quản lý các xưởng sản xuất quy mô lớn.

Những bất cập trong hoạt động làng nghề đồ gỗ mỹ nghệ Vạn Điểm, Thường Tín, Hà Nội

Về vốn đầu tư:

Trước đây, vào khoảng năm 2010-2012, tín dụng ngân hàng dễ dàng tiếp cận và thủ tục vay mượn khá đơn giản. Điều này đã dẫn đến việc nhiều công ty được thành lập với mục tiêu vay mượn, thường là để mua đất, xây nhà, mua ô tô và không chú trọng vào việc đánh giá cẩn thận khả năng trả nợ. Kết quả, nhiều trong số những công ty này đã hoạt động không hiệu quả, tích tụy nợ lớn và sau đó buộc phải giải thể, đóng cửa hoặc ngừng hoạt động.

Ở Vạn Điểm, hiện tại nhiều hộ gia đình đã tích luỹ một lượng vốn đáng kể trong quá trình kinh doanh lâu dài. Trung bình mỗi hộ gia đình ở Vạn Điểm đầu tư vào khoảng 1,54 tỷ đồng. Một số hộ vẫn có nhu cầu vay mượn ngân hàng, nhưng số tiền vay thường không lớn. Chủ yếu, họ vay để làm vốn lưu động, mua nguyên liệu gỗ, trả lương cho công nhân trong những tháng kinh doanh chưa đủ doanh số để bù đắp chi phí. Hiện nay, các ngân hàng vẫn cung cấp cơ hội vay vốn, tuy nhiên, hạn mức thường ngắn hạn và không đủ để các hộ gia đình mở rộng sản xuất kinh doanh.

Về nhà xưởng và công nghệ:

Khác với Đồng Kỵ và La Xuyên, nhiều hộ gia đình ở Vạn Điểm có xưởng chế biến gỗ riêng biệt, không nằm kế bên nơi họ cư trú. Khoảng 45% hộ gia đình được phỏng vấn có xưởng sản xuất độc lập, không tại nơi ở. Tuy nhiên, nhu cầu mở rộng diện tích xưởng và cài đặt thêm thiết bị máy móc để mở rộng quy mô sản xuất vẫn rất lớn. Hiện nay, diện tích xưởng trung bình khoảng 225-228 m2/hộ vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu sản xuất và chế biến của các hộ gia đình.

Về trang thiết bị công nghệ, máy móc trong các xưởng chế biến ở Vạn Điểm chủ yếu là sản phẩm trong nước và Trung Quốc, chiếm 80% tổng số. Số lượng máy móc nhập từ Đài Loan, Nhật Bản và Malaysia chiếm khoảng 20% tổng số. Các hộ gia đình tại Vạn Điểm đã trang bị nhiều máy móc và thiết bị hơn, nâng cao năng suất lao động. Sự phổ biến của máy CNC đã giúp gia công nhanh chóng hơn, khi một thợ có khả năng sản xuất nhiều hơn hẳn. Việc đầu tư máy móc và thiết bị trong sản xuất gỗ tại Vạn Điểm đã trở nên thuận lợi hơn, với khả năng gọi thợ kỹ thuật để lắp đặt trực tiếp tại nhà xưởng.

Với sự kỳ diệu của nét đẹp truyền thống và sự sáng tạo không ngừng, Làng nghề đồ gỗ mỹ nghệ Vạn Điểm không chỉ là nơi gìn giữ di sản văn hóa, mà còn là nguồn động viên cho sự phát triển của nghệ thuật đồ gỗ Việt Nam trong tương lai.

Nguồn tham khảo:

https://truyenhinhvov.vn/ha-noi-lang-nghe-moc-cao-cap-van-diem-noi-tieng-nhung-van-tran-tro-164211109151247989.htm
https://langngheviet.com.vn/lang-nghe-moc-cao-cap-van-diem-21040.html
https://topnoithat.com/lang-nghe-moc-my-nghe-van-diem-thuong-tin-ha-noi/

5/5 (1 Review)